Ενας «πίνακας» με σοφία

Μια μάζα γραναζιών τα­λαι­πωρημένη από το χρόνο και τη θάλασσα ήταν ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων όταν ανασύρθηκε από το ναυάγιο. Εναν αιώνα μετά αποδεικνύεται ένα «διαμάντι» της αρχαίας τεχνολογίας
ΞΕΝΟΦΩΝ ΔΙΟΝ. ΜΟΥΣΑΣ

Ο Μηχα­νισμός των Αντικυθήρων
«ΠΙΝΑΞ»
Ο αρχαιότερος υπολογιστής και αστρονομικό όργανοΕκδόσεις: Ενωση Ελλήνων Φυσικών 2012,
σελ 200, τιμή 10 ευρώ

«Ηταν Μεγάλη Εβδομάδα του 1900, όταν σφουγγαράδες από τη Σύμη, ενώ πήγαιναν με δύο πλοιάρια στην Αφρική, αναγκάζονται να πιάσουν λιμάνι στα φιλόξενα Αντικύθηρα λόγω κακοκαιρίας. Για να μην περιμένουν άπραγοι, βουτάνε να βγάλουν κανένα σφουγγάρι, αλλά και να φάνε καμιά πίνα και άλλα θαλασσινά, μαζί με καμιά τσικουδιά των Κυθήρων. Οι δύτες συμπτωματικά ανέσυραν ένα χέρι από έναν θαυμάσιο ανδριάντα, ενός άνδρα που ονομάσθηκε ο Φιλόσοφος των Αντικυθήρων. Και τότε ανακαλύπτουν ότι υπάρχει ένα τεράστιο ναυάγιο πλοίου, που αργότερα διαπιστώθηκε ότι βυθίστηκε γύρω στο 80 π.Χ. με 60 π.Χ. και το οποίο μετέφερε περισσότερα από εκατό αγάλματα, και άλλους θησαυρούς, από την Ελλάδα στη Ρώμη, όπως εκείνα με τα οποία συνήθιζαν να κοσμούν δημόσια κτίρια και σπίτια πλούσιοι Ρωμαίοι. Επειτα από περιπέτειες και τεράστιες δυσκολίες, οι συμιακοί δύτες ανασύρουν τμήμα του πολύτιμου φορτίου, που βρίσκεται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα... Ανάμεσα στους άλλους δύτες, όπως μας λέει η κ. Λίζα Μανδαλιού, εγγονή του αρχιδύτη Ηλία Λυκοπάντη, ήταν και ο παππούς της, που ανέσυρε τον λεγόμενο Μηχανισμό των Αντικυθήρων».

Με αυτή την εισαγωγή αρχίζει τη διήγησή του για τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων ο διευθυντής του Εργαστηρίου Αστροφυσικής, αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Ξενοφών Μουσάς. Ο Μηχανισμός, αυτό το αρχαίο δημιούργημα, για περισσότερο από έναν αιώνα τώρα έχει εξάψει τη φαντασία των ερευνητών που θέλησαν να αποκρυπτογραφήσουν τις γραφές και μέσα από αυτές να αντιληφθούν τη λειτουργία του.

Οι πιστοί αναγνώστες του ΒήματοςScience θα γνωρίζουν ότι τεράστιες πρόοδοι έγιναν τα τελευταία χρόνια χάρη σε μια συνεργασία βρετανών και ελλήνων επιστημόνων διαφορετικών ειδικοτήτων, αλλά και χάρη στην τεχνολογία που επέτρεψε τη «φωτογράφιση» σε διαφορετικά επίπεδα των λαξεμένων στον Μηχανισμό κειμένων. Ο συγγραφέας του βιβλίου υπήρξε μέλος αυτής της ομάδας. Γοητεύτηκε και παραμένει γοητευμένος από αυτό το μικροσκοπικό σχετικά αντικείμενο και τα μυστικά που κρύβει. Αυτή η γοητεία που ασκεί ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων στον κ. Μουσά είναι έκδηλη σε όλο το βιβλίο. Πρόκειται για ένα γράψιμο από καρδιάς, το οποίο δεν σταματά μόνο στα του Μηχανισμού. Ετσι, αφού διηγηθεί τα της ανεύρεσης και της λειτουργίας (η οποία δεν έχει ακόμα αποκαλύψει όλα τα μυστικά της) του Μηχανισμού, ο συγγραφέας τον τοποθετεί χρονικά και επιστημονικά στην εποχή του, εξηγεί γιατί δεν θα πρέπει να είναι μοναδικός (αν και είναι το μοναδικό αντίγραφο που εμείς γνωρίζουμε) αλλά να αποτελεί συνέχεια τέτοιων «ημερολογιακών μηχανών» και αδράττει την  ευκαιρία να μιλήσει για τη δημοκρατία, τη φιλοσοφία και την επιστήμη, τον Μέγα Αλέξανδρο, τον Αρχιμήδη (στον οποίο αποδίδεται η πατρότητα του Μηχανισμού), τον Κέπλερ. Το πόνημά του ολοκληρώνεται με την παράθεση των κειμένων του πρόσθιου και οπίσθιου καλύμματος του Μηχανισμού, ένα εκτενές κείμενο για τον «μυστηριώδη οδοντωτό τροχό» που φέρει ο Μηχανισμός και μία σειρά ερωταποκρίσεων.

Η έκδοση του βιβλίου έγινε από την Ενωση Ελλήνων Φυσικών (www.eef.gr), στα γραφεία της οποίας θα πρέπει να αναζητηθεί (Γριβαίων 6, Αθήνα, τηλ. 210 3635.701 και 210 3601.690). Με τη σημείωση ότι ορισμένες γραμματικές - συντακτικές αβλεψίες θα μπορούσαν να διορθωθούν στην επόμενη έκδοση, το πόνημα του έλληνα ερευνητή είναι μοναδικής αξίας, όχι επειδή είναι το διεξοδικότερο ή το ακριβέστερο ή το πλέον αντικειμενικό από τα δοκίμια που γράφτηκαν για τον Μηχανισμό, αλλά γιατί, όπως προείπαμε, είναι γραμμένο από καρδιάς.